Eski İzmir M.Ö. 3000 yıllarına uzanan tarihine rağmen ancak son yarım yüzyıllık kazılarla İzmirli arkeolog ve tarihçi Ekrem Akurgal tarafından ortaya çıkarılan bir kent. Yine ünlü şair Homeros’un doğum yeri olan İzmir, İyonya döneminde “kent federasyonu” şeklinde örgütlenmiş kentler birliğinin en önemli ve yaşamını sürdürebilen tek kentidir. Eski kaynaklarda İzmir kentinin Erektid kralı Tantalos tarafından kurulduğu belirtilir. 14.Yy’da Smyrna adının Yamanlar Dağı yamaçlarında yerleşen Amazonun adından geldiği söylenir. M.Ö. 11.Yy’da Dor istilasından kaçan Akalar (Aioller ve İonlar) Yunanistan’dan gelerek İzmir ve çevresine yerleştiler. Akalar’ın yerleştiği Biga yarımadası güneyinden İzmir dolaylarına kadar olan Bakırçay ve Gediz vadilerini içine alan bölge “Aiolia”, İzmir’den Büyükmenderes’e kadar uzanan bölge “İyonya” adıyla anılıyordu. İyonya’da Smyrna ile birlikte Efesos, Miletos gibi antik kentler de kuruldu ve sanatta ve denizcilikte çok ilerledi.

Eski Yunan destanları M.Ö. 7.Yy’dan itibaren yazılı hale getirilmişti. M.Ö. 3 bin yıllarında Ege Bölgesi’nde Hititlerle ticaret yapan Truva Uygarlığı hâkimdi. Truva Savaşını anlatan Homeros’un İlyada Destanı’nda da Smyrna adından söz edilmektedir. Büyük saldırılar sonucunda Troya’nın yıkılmasıyla 500 yıllık karanlık döneme giren Batı Anadolu’da M.Ö. 14.Yy’dan sonra bölgeye yerleşen Erektid kralı Tantalos tarafından kurulmuştur. 11.Yy’da bölgeye yerleşmesiyle Smyrna İyonların, M.Ö. 7.Yy’da da Lidyalıların eline geçti. M.Ö. 546 yılında Pers kralı Kiros Lidya kralı Kroisos’u yenerek Anadolu’yu egemenliği altına alınca Sard, Pers İmparatorluğu’na bağlı 20 satraptan (valilik) biri oldu ve Smyrna buraya bağlandı. Ancak Perslerin boğazları ele geçirmesi nedeniyle Karadeniz’deki kolonilerle ilişkisi kesilen İyonlar Yunanlılardan yardım istemek zorunda kaldılar.

İyonya yüzünden Persler ve Yunan şehirleri (Atina ve Sparta) arasında uzun süren çetin savaşlar oldu. İyonyanın bağımsızlığı sorunu nedeniyle çıkan Pers-Yunan Savaşı, Perslerle anlaşan Atinalılarla Spartalıların arasını da açmış (M.Ö.494-404 yılları) süren kardeş kavgası Yunanlıları yıpratmıştı. Sonunda Yunanistan ve İyonya Makedonya kralı Büyük İskender’in eline geçmiştir. Helen kültürü Asya’ya buradan yayılmıştır. 

İzmir daha sonra sırasıyla Romalıların, Hunların, Bizanslıların, Anadolu Selçuklu Devleti’nin, Arapların, Timur’un, Haçlıların, Aydınoğulları Beyliği’nin ve Osmanlı İmparatorluğu’nun eline geçmiştir. Birinci Dünya Savaşı’ndan Osmanlıların yenik çıkmasıyla Yunanistan’a bırakılmıştır. Emperyalistlerin 15 Mayıs 1919 sabahı savaş gemilerini körfeze demirlemesiyle başlayan işgaline 9 Eylül 1922’de yakılan kurtuluş ateşinin ve Türk ordusunun İzmir’e girmesiyle son verilmiş ancak 13 Eylül sabahı İzmir’de yangınlar çıkmış, bütün kent büyük zarar görmüştür.

İzmir, İyonlar zamanında Atina-Trakya ve Batı Anadolu İyon şehirleri arasında kurulan deniz birliğinin üyesi, Osmanlı zamanında da bir sancağa bağlı olan bir liman kenti olarak çok gelişmiş, klasik Helen, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemi gibi çok çeşitli kültürün etkileri altında kalmıştır. İzmir’de bugün bulunan kale, cami, kilise, han gibi eserlerde ve ören yerlerinde bu zengin kültürün izleri bulunmaktadır.

Prof. Dr. Ekrem Akurgal’ın 1950’li yılların başında başlattığı ve aralıklı olarak sürdürdüğü kazılarda ortaya çıkarılan İzmir’in ilk yerleşim bölgesi olan Smyrna, Bayraklı sırtlarında bulunmaktadır. Bayraklı’da bulunan bir tepede (Tepekule) yapılan kazılar en alt katın M.Ö. 3 bin yıllarına uzandığını doğrulamaktadır. İkinci kat Hitit ve Troya çağıdır (M.Ö.2000-1200). Üçüncü kat Grek devridir ve 10.Yy’dan 4.yüzyıla kadar devam eder. Büyük bir ticaret ve liman kenti olduğu anlaşılan Bayraklı’daki tepede bugün mabet, çeşme, binalar ve surlarla beraber şehrin efsanevi kurucusu Tantalus’un da mezarı vardır. Tepe vaktiyle bir yarımada olup gemilerin yanaşmasına müsait bir yerdi.

M.Ö.600 senesinde Lidya kralı Alyates tarafından yakılmış ve tekrar kurulmuştur. Hocası Aristo İzmir’i İskender’e övünce görmeye gelen Büyük İskender’in emriyle şimdiki İzmir’in bulunduğu güneydeki şehre hâkim olan Kadifekale (Pagos Tepesi) eteklerine taşınmıştır.

Kadifekale’nin bazı kısımları ve Akropol, Babil seferinde ölümünden sonra Büyük İskender’in şehri kuran generali Lysimakhos tarafından yaptırılmıştır. Roma ve Bizans döneminde onarılan kalenin Basmane ve Agora’yı içine alarak kıyı boyunca uzandığı ve buradan Değirmentepe’ye gittiği sanılmaktadır. Kale duvarlarının uzunluğu 6 km’yi buluyordu. 20-25 metre yüksekliği bulan duvarları 24 kule ile desteklenmişti. Kale içinde saldırı sırasında halkın kullanması için yapılan, tavanı direklerle desteklenen sarnıçlar hala durmaktadır.